Obraz autorstwa >Freepik<

Janusz Szklarczyk

Ocenianie uczniów w statucie szkoły

Zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2024 r. poz. 737 z późn. zm.) w statucie szkoły należy określić w szczególności „szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego uczniów, o którym mowa w art. 44b ustawy o systemie oświaty”.

Polecenie wymienione wyżej jest praktycznie powtórzeniem przepisu art. 44b ust. 10 z Rozdziału 3a Ocenianie, klasyfikowanie i promowanie uczniów w szkołach publicznych ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2024 r. poz. 750 z późn. zm.), który brzmi: „10. Szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego określa statut szkoły.”

Przy tworzeniu zapisów statutowych dotyczących oceniania wewnątrzszkolnego uczniów, oprócz wymienionych wyżej ustaw należy brać pod uwagę:

1) rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 2572 z późn. zm.);

2) rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. z 2020 r. poz. 983).

3) rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U. z 2024 r. poz. 50), w zakresie uchwał dotyczących klasyfikacji i ukończenia szkoły oraz zapisów w dziennikach lekcyjnych i arkuszach

Przepisy ustawy o systemie oświaty oraz rozporządzeń w zakresie oceniania wewnątrzszkolnego uczniów wyodrębniają:

1) zadania dla szkół dziennych dla młodzieży, szkół dla dorosłych, szkół artystycznych;
2) zadania dla nauczycieli zajęć edukacyjnych;
3) zadania wychowawcy;
4) zadania dyrektora.

Czytając uważnie Rozdział 3a ustawy o systemie oświaty zauważymy, że przepisy tego rozdziału w sposób szczególny akcentują, które sprawy dotyczące oceniania uczniów należy określić w statucie, a prościej mówiąc muszą być zawarte w statucie.

Szkoły dla dzieci i młodzieży

Art. 44b ust. 4

Ocenianie zachowania ucznia polega na rozpoznawaniu przez wychowawcę oddziału, nauczycieli oraz uczniów danego oddziału stopnia respektowania przez ucznia zasad współżycia społecznego i norm etycznych oraz obowiązków określonych w statucie szkoły.

Art. 44b ust. 10

Szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego określa statut szkoły.

Art. 44e ust. 3

Nauczyciel uzasadnia ustaloną ocenę w sposób określony w statucie szkoły.

Art. 44e ust. 7

Sposób udostępniania dokumentacji, o której mowa w ust. 4 (sprawdzone i ocenione pisemne prace ucznia) i ust. 5 (dokumentacja dotycząca: egzaminu klasyfikacyjnego, egzaminu poprawkowego, zastrzeżeń dotyczących rocznej oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych lub rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania jeżeli zostały ustalone niezgodnie z przepisami dotyczącymi trybu ustalania tych ocen, oceniania ucznia – innego niż wymienione wyżej), określa statut szkoły.

Art. 44f ust. 2

Klasyfikacja śródroczna polega na okresowym podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia z zajęć edukacyjnych i zachowania ucznia oraz ustaleniu śródrocznych ocen klasyfikacyjnych z tych zajęć i śródrocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania. (……). Klasyfikację śródroczną przeprowadza się co najmniej raz w ciągu roku szkolnego, w terminie określonym w statucie szkoły.

Art. 44g ust. 1

Przed rocznym klasyfikacyjnym zebraniem rady pedagogicznej nauczyciele prowadzący poszczególne zajęcia edukacyjne oraz wychowawca oddziału informują ucznia i jego rodziców o przewidywanych dla niego rocznych ocenach klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych i przewidywanej rocznej ocenie klasyfikacyjnej zachowania, w terminie i formie określonych w statucie szkoły.

Art. 44h ust. 6

Termin ustalenia ocen, o których mowa w ust. 1–5, określa statut szkoły.
(śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych, śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne zachowania, śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne z zajęć prowadzonych w ramach z praktycznej nauki zawodu)

Art. 44i ust. 1 pkt 1

W klasach I–III szkoły podstawowej:

1) oceny bieżące z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 13 ust. 3, są ustalane w sposób określony w statucie szkoły;

Art. 44i ust. 2

W klasach I–III szkoły podstawowej oceny bieżące z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 13 ust. 3, mogą być ocenami opisowymi, jeżeli statut szkoły tak przewiduje.

Art. 44i ust. 3 pkt 1

Począwszy od klasy IV szkoły podstawowej:

1) oceny bieżące i śródroczne oceny klasyfikacyjne z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć, których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 13 ust. 3, a także śródroczna ocena klasyfikacyjna zachowania są ustalane w sposób określony w statucie szkoły;

Art. 44i ust. 4

Począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, oceny bieżące oraz śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne ze wszystkich albo wybranych obowiązkowych lub dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz zajęć, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 13 ust. 3, a także śródroczna i roczna ocena klasyfikacyjna zachowania mogą być ocenami opisowymi, jeżeli statut szkoły tak przewiduje.

Szkoły dla dorosłych, branżowa szkoła II stopnia, szkoła policealna

Art. 44u ust. 3

Nauczyciel uzasadnia ustaloną ocenę w sposób określony w statucie szkoły dla dorosłych, branżowej szkoły II stopnia i szkoły policealnej.

Art. 44u ust. 6

Sposób udostępniania dokumentacji, o której mowa w ust. 4 (sprawdzone i ocenione pisemne prace słuchacz) i ust. 5 (dokumentacja dotycząca: egzaminu klasyfikacyjnego, egzaminu semestralnego, egzaminu poprawkowego, zastrzeżeń dotyczących semestralnej oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych jeżeli została ustalone niezgodnie z przepisami dotyczącymi trybu ustalania tej oceny, oceniania słuchacz – innego niż wymienione wyżej), określa statut szkoły dla dorosłych, branżowej szkoły II stopnia i szkoły policealnej.

Art. 44w ust. 3

Egzamin semestralny przeprowadza się w terminie określonym w statucie szkoły dla dorosłych, branżowej szkole II stopnia i szkoły policealnej. Nauczyciele prowadzący poszczególne obowiązkowe zajęcia edukacyjne na początku każdego semestru informują słuchaczy o terminach egzaminów semestralnych

Art. 44w ust. 4

Na miesiąc przed terminem egzaminu semestralnego nauczyciele prowadzący poszczególne obowiązkowe zajęcia edukacyjne informują słuchacza, a w przypadku niepełnoletniego słuchacza – również jego rodziców, czy spełnia warunki dopuszczenia do egzaminu semestralnego, o których mowa w ust. 2, w formie określonej w statucie szkoły.

Art. 44x pkt 1

W szkole dla dorosłych, branżowej szkole II stopnia i szkole policealnej:

1) oceny bieżące z obowiązkowych zajęć edukacyjnych są ustalane według skali i w formach określonych w statucie szkoły;

2) ….;

Należy zauważyć, że określenie w statucie tylko i wyłącznie wskazanych wyżej zapisów jest poprawne i zgodne z wymaganiami, ale nie daje całego obrazu warunków i sposobów oceniania wewnątrzszkolnego uczniów. Do wskazanych powyżej zapisów należy zaliczyć dodatkowo (jako konieczne) zapisy dotyczące:

skali śródrocznych ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych i śródrocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania,
skali rocznych ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych i rocznych ocen klasyfikacyjnych zachowania,
warunków ubiegania się o uzyskanie wyższej niż przewidywana roczna ocena klasyfikacyjna zajęć edukacyjnych i roczna ocena klasyfikacyjna zachowania,
ustalenia kryteriów oceniania zachowania,
określenia sposobów i form oceniania wewnątrzszkolnego,
sprawdzania, oceniania i udostępniania uczniom i rodzicom pisemnych prac ucznia,

Nie będzie błędem dodanie także zapisów dotyczących:

obszarów oceny zachowania ucznia, zwłaszcza, że przepisy rozporządzenia dają możliwość poszerzenia tych obszarów,
zadań nauczyciela i wychowawcy w zakresie oceniania.

Ponadto można w statucie zawrzeć informacje o egzaminach klasyfikacyjnych, poprawkowych oraz sprawdzianach wiadomości i umiejętności ucznia w wyniku wniesionych zastrzeżeń do trybu ustalania rocznych ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych i rocznych ocen klasyfikacyjnych zachowania, ale bez konieczności cytowania zapisów rozporządzenia. W tych przypadkach wystarczające będzie wskazanie tych przepisów, które szczegółowo określają warunki, tryb i formę przeprowadzania egzaminu czy też sprawdzianu, skład komisji oraz dokumentowanie ich przebiegu. Innym problemem, który można opisać w ten sposób w statucie dotyczy warunków promocji i ukończenia szkoły, w tym promocji z wyróżnieniem i ukończenia szkoły z wyróżnieniem.

Jeżeli zdecydujemy się na uzupełnienie obowiązkowych zapisów statutowych o zapisy wynikające z wymienionej na wstępie ustawy o systemie oświaty oraz wymienionych rozporządzeń, to musimy pamiętać, iż te zapisy nie mogą być zmieniane, inaczej mówiąc powinny być cytatami tych przepisów w statucie (cytaty przepisów nie będą budzić wątpliwości czy dany zapis jest zgodny z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa oświatowego). Pytanie jakie należy sobie w tym miejscu postawić brzmi – czy można w statucie szkoły powtórzyć zapisy ustawowe czy też z rozporządzeń?

Rozstrzygnięcie tej kwestii znajdziemy w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad Techniki Prawodawczej” (Dz. U. z 2016 r. poz. 283). Zgodnie z § 141 tego rozporządzenia „Do projektów uchwał i zarządzeń stosuje się odpowiednio zasady wyrażone w dziale V[1], z wyjątkiem § 132, w dziale II oraz w dziale I rozdziały 2–7, o ile zasady zawarte w niniejszym dziale nie stanowią inaczej.”

Istotnym dla naszych rozważań jest § 137 w którym czytamy „w uchwale i zarządzeniu nie powtarza się przepisów ustaw oraz przepisów innych aktów normatywnych”. Mając na względzie wymieniony wcześniej zapis § 141, przepis § 137 będzie miał zastosowanie do projektów uchwał, w tym do uchwał rady pedagogicznej w sprawie wprowadzenia, zmian w statucie, a praktycznie do statutu. W tym miejscu należy przywołać rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Dolnośląskiego z 1 czerwca 2010 r., NK.II.BSZ2.0911-13/10, Dolno 2010, nr 106, poz. 1668 „Dokonanie powtórzenia nie zawsze stanowi istotne naruszenie prawa, skutkującego nieważnością powtórzonych zapisów. Jednakże w przypadku kiedy organ stanowiący dokonuje jednocześnie, nawet niewielkiej, modyfikacji przepisów ustawowych naruszenie to nabiera charakteru istotnego naruszenia prawa i skutkuje nieważnością ustanowionej normy.

W komentarzu do § 137 czytamy – „Od omówionej tu zasady dopuszczalne są wyjątki, jeżeli zachodzi sytuacja, o której mowa w § 118 Zasad Technik Prawodawczej. Jednakże i w tego rodzaju przypadkach należy pamiętać, by w uchwałach lub zarządzeniach nie powtarzać przepisów, które byłyby mylące dla adresatów.” Zatem oprócz § 137 istotnym dla naszych rozważań jest także § 118. Mając na względzie wymieniony wcześniej zapis § 141, przepis § 118 będzie miał zastosowanie do projektów uchwał , w tym do uchwał w sprawie statutu, a praktycznie do statutu. Należy zwrócić uwagę, iż zakaz wyrażony w § 118 nie ma charakteru bezwzględnego. Powtórzenia zatem są możliwe, ale należy pamiętać, że powtórzenia te powinny być powtórzeniami dosłownymi, aby uniknąć wątpliwości, który fragment tekstu prawnego (rozporządzenia, ustawy upoważniającej lub innego aktu normatywnego) ma być podstawą odtworzenia normy postępowania.[2]

Należy zatem podkreślić, iż wpisanie do statut innych spraw niż zapisy obligatoryjne są dopuszczalne jeżeli organ uchwalający statut lub zmiany w statucie uzna je za konieczne, pod wskazanym wyżej warunkiem. Ponadto należy zauważyć, że przytaczanie w statucie treści ustaw lub rozporządzeń jest dopuszczalne, jeżeli jest konieczne, aby te zapisy uczyniły zapis statutowy w pełni czytelnym i zrozumiałym.

Z kolei organ sprawujący nadzór pedagogiczny (dla szkół Województwa Małopolskiego, z wyłączeniem szkół i placówek artystycznych, Małopolski Kurator Oświaty) jest obowiązany i uprawniony na podstawie art. 114 ustawy – Prawo oświatowe do stwierdzenia czy te zapisy są czy też nie są sprzeczne z przepisami prawa.

Jeżeli w statucie brakuje wymaganych zapisów albo zapisy są sprzeczne z przepisami prawa, to organ sprawujący nadzór pedagogiczny, przywołując podstawę prawną, wyda zalecenie o uzupełnieniu braków lub o zmianie zapisów tak, aby nie były sprzeczne ze wskazanym przepisem albo też o usunięciu niepoprawnych zapisów.

Ponadto organ sprawujący nadzór pedagogiczny dokonując oceny zapisów statutowych i bazując na własnych doświadczeniach wynikających ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego może zaproponować inne rozwiązania dotyczące wskazanego problemu, które jednak dla rady szkoły lub rady pedagogicznej nie są obowiązkowe.

Dodajmy, że wszelkie inne rozwiązania dotyczące oceniania uczniów, czy też pomysły na ocenianie, które nie wynikają z żadnych przepisów prawa dotyczących oceniania mogą być określane w statucie jeżeli nie są sprzeczne z przepisami prawa. Propozycje te mogą być traktowane jako innowacje, których możliwość zastosowania wynika z ustawy – Prawo oświatowe. Oczywiście dopuszczalne są także rozwiązania eksperymentalne.

[1] obejmuje § 115 – § 132

[2]Sławomira Wronkowska, Maciej Zieliński „Komentarz do zasad techniki prawodawczej” Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2004 r. str. 238 i 239.