Obraz autorstwa >Freepik<
Motywacja – a proces uczenia się i nauczania
opracowanie: Wanda Papugowa – psycholog, edukator, mediator
Motywacja – zespół czynników uruchamiających celowe działanie, proces polegający na tym, że zachowanie jest ukierunkowane na ważne cele lub zaspokajanie potrzeb. /Słownik psycholog./
Motywacja to proces psychiczny, który wewnętrznie popycha nas do postawienia sobie celu i przyjęcia odpowiednich środków działania. /A. Lewicki/
Warunki dla zaistnienia procesu motywacyjnego
1. Wynik czynności musi zostać oceniony jako potrzebny, pożądany
2. Przekonanie, że pożądany wynik można w danych warunkach osiągnąć
Charakterystyka procesu motywacyjnego
- Wzbudzanie energii
- Ukierunkowanie wysiłku na określony cel
- Selektywność uwagi w stosunku do określonych bodźców
- Zorganizowanie pojedynczych działań nastawionych na realizację celu
- Konsekwentne kontynuowanie ukształtowanej czynności, dopóki warunki nie ulegną zmianie
Motywacja i psychika
- Poczucie osobistego wpływu na to co się robi
- Zaspokajanie osobistych potrzeb przez realizację celów
- Poczucie szacunku do siebie
- Poczucie kompetencji
Uczenie się – proces prowadzący do zmian w zachowaniu się, zawsze polegających na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym je zachowaniem. Proces ten zachodzi na podłożu indywidualnego doświadczenia i nie zależy wyłącznie od funkcji receptorów i efektorów. /W.Budohoska, Z.Włodarski/
Motywacja- a nauczanie
Model nauczania wg Gallowaya –
1. Czego chcę, aby uczniowie się nauczyli?
2. W jaki sposób mogę pomoc uczniom nauczyć się? /wsparcie motywu/
3. Jak dowiem się, czego nauczyli się uczniowie?
Działania nauczyciela, które mogą wpływać na pobudzenie procesu motywacji uczniów:
* Przekonanie, że uczniowie są twórczy, odpowiedzialni
* Stwarzanie sytuacji problemowych
* Stwarzanie sytuacji wyboru
* Stosowanie technik wzajemnego uczenie się
* Ustalanie wspólnych celów
* Wykorzystanie dyskusji
* Wykorzystanie uczenia się przez działanie
* Okazywanie zainteresowania osiągniętym przez ucznia efektem
Działania sprzyjające pobudzeniu procesu motywacyjnego:
1. Nagrody i kary. Są określone w regulaminie szkolnym. Należy je stosować łącznie, z przewagą nagród, nigdy – same kary albo same nagrody.
2. Oceny szkolne – pobudzają do nauki oceny pozytywne, zauważenie pracy ucznia. Stale stawiane oceny negatywne zniechęcają ucznia do wszelkiej nauki i burzą wiarę we własne możliwości.
3. Osobowość nauczyciela. Miły, uśmiechnięty, życzliwy, sprawiedliwy, wyrozumiały, spokojny, ale zarazem wymagający i konsekwentny nauczyciel – kształtuje pozytywny stosunek ucznia do nauki. Uczeń często uczy się dla nauczyciela, żeby zyskać jego uznanie.
4. Wpływ klasy. Pozytywny stosunek do nauki ogółu uczniów w klasie mobilizuje do pracy jednostki, które licząc się z opinią kolegów starają się im dorównać.
5. Otoczenie rodzinne. Rodzice zainteresowani wynikami pracy dziecka, umożliwiający mu w domu naukę, współdziałający z nauczycielem, odgrywają pozytywną rolę w utrwalaniu motywacji uczenia się.
Uwarunkowania wewnętrzne procesu motywacyjnego (motywacja wewnętrzna):
1. Potrzeba zdobywania wiedzy. Jest cechą wrodzoną, mają ją wszystkie dzieci, które samorzutnie się uczą, chcąc wszystko poznać i zbadać. Tę cechę powinno się w szkole pielęgnować przez eksponowanie wartości nauki i pobudzanie wewnętrznych motywów uczenia się.
2. Zainteresowanie nauką szkolną. Wyzwalają je odpowiednie metody nauczania;
stawianie uczniów w sytuacjach problemowych, dyskusje, swoboda interpretacji i oceniania omawianych na lekcji zagadnień, odpowiednie środki nauczania: wycieczki, filmy, gry dydaktyczne i inne formy interesujące dla ucznia. W kształtowaniu zainteresowań istotne znaczenie ma osobowość nauczyciela – jego umiejętność żywego i interesującego przekazywania wiedzy, tolerancja i pluralizm poglądów. Nauczyciel ma do odegrania również rolę wzoru osobowego- pasjonata, który poprzez swoją pasję poznawczą może wzbudzić zainteresowanie uczniów.
3. Ambicja. Chęć zdobycia uznania dla własnej osoby ze strony innych; za wiedzę i umiejętności. Jest częściowo cechą wrodzoną, po części wykształconą. Ambicję wyzwalają: pochwała, dostrzeżenie przez nauczyciela trudu ucznia, sposoby i formy nauczania, np. współzawodnictwo (kto więcej, kto lepiej, kto pierwszy), konkursy, praca w zespołach uczniowskich.
4. Dążenia życiowe uczniów. Uświadamia się je i rozwija w procesie komunikacji – przez wyjaśnianie celów nauki i przedstawianie perspektyw dalszego kształcenia oraz pracy. Istotne jest ukazywanie świata wartości. Służą temu rozmowy i dyskusje na lekcjach, wypracowania, filmy, lektury, wycieczki, oraz odkrywanie i naśladowanie wzorów osobowych i planowanie własnego rozwoju.
5. Przekonanie o praktycznej przydatności nauki szkolnej. Budowaniu tego przekonania służą przede wszystkim lekcje oparte na działaniu uczniów, a również uświadamianie uczniom celów i wyników każdej lekcji oraz przewaga w nauczaniu celów sprawnościowych nad wykonaniowymi. Ponadto wykorzystanie wzorów osobowych ludzi przedsiębiorczych, którzy odnieśli sukces.
Działania i postawy nauczycieli wobec procesu uczenia się i motywacji
| wzmacniające | osłabiające | |
| Formułowanie zadań w postaci problemów | Wiedza w postaci gotowego produktu | |
| Formułowanie celów sprawnościowych | Formułowanie celów wykonaniowych | |
| Wzbudzanie ciekawości | Nuda, jałowość, stosowanie utartych schematów | |
| Przykład własnego zaangażowania- nauczyciel pasjonat | Brak zainteresowań u osób dorosłych | |
| Stosowanie techniki wzajemnego uczenia się, wzmacnianie interakcji | Brak wzmacniania interakcji między uczniami | |
| Współpraca, z elementami rywalizacji | Wyłącznie indywidualizm | |
| Ustalanie wspólnych celów | Narzucanie celów | |
| Ustalanie celów indywidualnych | Brak celów indywidualnych | |
| Wykorzystywanie dyskusji | Narzucanie zdania | |
| Uczenie się poprzez działanie | Uczenie się bierne | |
| Okazywanie zainteresowania rezultatem | Brak zainteresowania rezultatem | |
| Nagradzanie za znaczne osiągnięcia | Nagradzanie za znikome osiągnięcia | |
| Dialog z uczniem – jasne nazywanie problemów, stawianie pytań | Brak dialogu, komfort wzmocniony oceną dopuszczającą | |
| Tolerancja dla przekonań | Brak uznania dla odmienności | |
| Otwartość | Postawa zamknięta | |
| Umiejętności społeczne istotne dla sprawowania roli wychowawczej | Niski poziom umiejętności społecznych | |
| Widzenie ucznia w oderwaniu od oceny szkolnej | Stereotyp ucznia „dopuszczającego” -postrzeganie ucznia przez pryzmat oceny | |
| Znajomość potrzeb, zainteresowań i możliwości uczniów | Brak rozeznania potrzeb, możliwości, zainteresowań uczniów | |
| Kreatywne wykorzystanie trudności i porażki | Brak wsparcia, karanie za porażkę | |
| Atrakcyjność lekcji – rozpoznawana przez uczniów | Nudne lekcje. Brak reakcji nauczyciela na przejawy znudzenia | |
| Wykorzystanie nowoczesnych technik podczas lekcji | Posługiwanie się wyłącznie tradycyjnymi technikami | |